صفحه ۱۲۲

 

195        شوپنهاور علیرغم توجهی که به جنبه زیبایی داشته است، با تأکید فراوان متذکر این جهت مسأله شد. اما ما نباید خود را فریب دهیم که کلمات "زیبایی شناسی" و "زیبایی" و ... همان تداعیاتی را که برای ما دارند برای شیلر داشته اند. به گمانم زمانی که می گویم که برای او "زیبایی" ایده آلی مذهبی بوده است، حرف اغراق آمیزی نزده باشم. زیبایی دین او بود. "طبع ظریف" او را می توان عینا "پارسامنشی" نامید. بدون اینکه هیچ چیزی از آن را آشکارا اظهار کرده باشد و بدون آنکه به روشنی مشکل اصلی خود را دینی بداند، با اینحال شهود شیلر پس از تلاشهای فراوان به مسأله مذهبی وارد می شود. با اینحال او حتی به میزان زیادی در نامه های خود متذکر این مسأله مذهبی انسان اولیه شد، بدون آنکه این مسیر فکری تا به آخر دنبال نموده باشد.

196      کار ارزشمندی نبود که او در ادامه مباحثش، مسأله غریزه بازی به نفع طبع ظریف که به نظر می رسد ارزشی نسبتا عرفانی به دست آورده باشد، به پشت زمینه برده است. من معتقدم که این امر اتفاقی نیست، بلکه علتی کاملا مشخص دارد. اغلب، این بهترین و عمیقترین ایده ها در کار انسان است که با شدیدترین سرسختی در برابر یک قاعده سازی(1) مقاومت می ورزد، حتی اگر در مواضع متعددی به آن اشاره شده باشد و در نتیجه بایستی واقعا به آن حد پخته شده باشد که امتزاجی آشکار را ممکن سازد. به نظر من ما با همان مشکلات در اینجا هم مواجهیم. برای ایده طبعی ظریف، به عنوان حالتی واسطه، خود شیلر تفکراتی ابراز می کند که به یکباره عمق و اهمیتش را آشکار می سازد. و با اینحال دقیقا به همان وضوح، غریزه بازی را به عنوان فعالیت واسطه ای که به مدت زیادی جستجو شده است، بر می گزیند. هم اکنون نمی توان انکار کرد که این دو تفکر با هم نوعی از تقابل دارند زیرا که بازی و جدیت به ندرت با یکدیگر سازگارند. جدیت از احتیاج عمیق درونی ناشی می شود، اما بازی بیان بیرونی آن است، وجهی که به آگاه بر می گردد. البته علت، خواستن بازی نیست بلکه الزام به بازی است؛ اظهار بازیگرانه ای از تخیل از احتیاج درونی بدون جبر شرایط و حتی بدون جبر اراده.(پاورقی 95 کتاب). آن بازی جدی است. و هنوز، این بازی، از جنبه بیرونی اش است که از دیدگاه آگاه و عقیده جمعی دیده شده است. آن، کیفیت ابهام آمیزی است که به هر امر خلاقی می پیوندد. 

1.formulation 

پاورقی شماره 95: مقایسه کنید با "Uber die…" صفحه 195: "به دلیل آنکه در انسانی که از حیث زیبایی پالایش شده است، تخیل حتی در بازی آزادش تحت قانون انجام می شود و حسها به خودشان اجازه می دهند که تنها با موافقت منطق لذت برند، توجه متقابل نیاز است که در جدیت منطق وضع قانون در علایق تخیل حکمفرمایی شود و بدون موافقت غرایز حسی به اراده دستور ندهد."